Βερολινο, δεκαετία του 20. Μια ομάδα από καθηγητές και φοιτητές που κάθονται σε ένα εστιατόριο δίνουν μια πολύπλοκη παραγγελία στον σερβιτόρο, και αυτός μετά από λίγο φέρνει ό,τι ζήτησαν στον καθένα, χωρίς να χρησιμοποιήσει κάποιο σημειωματάριο. Η βραδιά εξελίσσεται όμορφα, η παρέα φεύγει από το εστιατόριο, αλλά στο τέλος μια κοπέλα από την παρέα συνειδητοποιεί ότι ξέχασε το φουλάρι της και επιστρέφει για να το πάρει. Πλησιάζει τον σερβιτόρο που τους εξυπηρέτησε και του ζητάει αυτό που ξέχασε. Έκπληκτη ακούει τον σερβιτόρο να την ρωτάει σε ποιο τραπέζι καθόταν η παρέα της.
-Πώς γίνεται να μην θυμάσαι; του λέει. Αφού πριν λίγο θυμόσουν και το παραμικρές λεπτομέρειες στην παραγγελία μας.
-Θυμάμαι κάθε παραγγελία μέχρι την στιγμή που θα παραδοθεί και το τελευταίο πιάτο, απαντάει ο σερβιτόρος. Όταν ολοκληρώνεται, την ξεχνάω.

Αυτή η κοπέλα ήταν η Bluma Zeigarnik, μια Λιθουανή ψυχολόγος Gestalt που έκανε έρευνα για πολλά χρόνια πάνω στην επίδραση των ανολοκλήρωτων εργασιών στα άτομα. Επινόησε την έννοια των ανοιχτών λογαριασμών (Ζeigarnik effect). Σύμφωνα με την Gestalt, ο άνθρωπος έχει την τάση να ολοκληρώνει μορφές (καταστάσεις, επιθυμίες, ερεθίσματα που οδηγούν στην ικανοποίηση αναγκών κ.ά.). Οι ανοιχτοί λογαριασμοί ή μισοτελειωμένες υποθέσεις είναι πράγματα τα οποία για κάποιον λόγο δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε σε μια δεδομένη στιγμή. Μπορεί αυτά να είναι κάποιες εργασίες που έχουμε να κάνουμε, όπως το να καθαρίσουμε το σπίτι μας, μέχρι και σημαντικά γεγονότα ζωής όπως το πένθος. Αν συστηματικά δεν μπορούμε να βρούμε κάποιον τρόπο επίλυσης, οι ανοιχτοί λογαριασμοί συσσωρεύονται μέσα μας, προκαλώντας ψυχολογική ένταση. Αυτή η ένταση μας ωθεί στο να λύσουμε αυτές τις καταστάσεις, καθώς οι ανολοκλήρωτες υποθέσεις καταλαμβάνουν περισσότερο ψυχολογικό και πνευματικό χώρο μέσα μας από ότι οι ολοκληρωμένες.

Η ίδια η Zeigarnik βίωσε στην πραγματική της ζωή τα παραπάνω με έναν δυσάρεστο τρόπο. Το 1931 ο σύζυγός της συνελήφθη με την κατηγορία ότι ήταν Γερμανός κατάσκοπος, αφήνοντάς την μόνη με τα δύο παιδιά της. Δεν τον ξαναείδε ποτέ, καθώς δηλώθηκε αγνοούμενος και πιθανότατα νεκρός. Η Zeigarnik δεν άντεχε να ζει στο οικογενειακό τους σπίτι, λίγο έξω από τη Μόσχα, καθώς είχε πολύ έντονες αναμνήσεις από τον άντρα της και την σύλληψή του. Για να αποφύγει την αυξανόμενη ένταση αποφάσισε να μετακομίσει στη Μόσχα. Όμως αντί αυτό να απαλύνει το άγχος της, το επιδείνωσε, καθώς άρχισε να αποφεύγει τα μέρη τα οποία συνέδεε με τον άντρα της, μέχρι του σημείου του να αναπτύξει μιας μορφής αγοραφοβία. Τελικά αποφάσισε να επιστρέψει στο οικογενειακό τους σπίτι, και άρχισε επίτηδες να επισκέφτεται μέρη από τα οποία είχε θετικές αναμνήσεις από την σχέση τους. Όσο περισσότερο εκτιθόταν σε αυτές τις καταστάσεις, τόσο το άγχος της μειωνόταν. Με πολύ θάρρος και δημιουργικότητα βρήκε έναν τρόπο να επιτύχει ένα κλείσιμο και να ολοκληρώσει την μισοτελειωμένη υπόθεση.

Ενδείξεις ανοιχτών λογαριασμών στο τώρα

“Οι ανοιχτοί λογαριασμοί κραυγάζουν για λύσεις. Όταν δεν έχουν πρόσβαση στην επίγνωση, διαμορφώνονται νευρωτικά συμπτώματα και νευρωτικός χαρακτήρας” Fritz Perls

Η θεραπεία Gestalt αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως όλον, σώμα και ψυχή μαζί. Σύμφωνα με αυτό, οι ανοιχτοί λογαριασμοί εντοπίζονται αρχικά σε σωματικό επίπεδο. Πολύ συχνά μπορεί το σώμα να είναι σφιγμένο ειδικά στην περιοχή του στήθους και η αναπνοή κοφτή.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της παρουσίας ανοιχτών λογαριασμών στο τώρα είναι ο λεγόμενος “καταναγκασμός της επανάληψης”(repetition compulsion). Tο άτομο μπαίνει σε καταστάσεις που θυμίζουν τον ανοιχτό λογαριασμό, με υποσυνείδητο σκοπό να τους λύσει και λύνοντας αυτές τις μικρότερες καταστάσεις να καλύψει την αρχική ανάγκη που δεν εκπληρώθηκε στο τότε. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο επαναλαμβάνει τα τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος.

Όσο πιο κοντά πλησιάζει το άτομο στην επίγνωση του αρχικού ανοιχτού λογαριασμού, τόσο πιο πολύ άγχος και απελπισία μπορεί να αισθάνεται, στον βαθμό που μπορεί να αποσυνδεθεί ή να “κλείσει” βιαστικά αυτά τα συναισθήματα για να αισθανθεί προσωρινά καλύτερα. Έτσι μπορεί να αποκτήσει αίσθημα ηττοπάθειας και μοναξιάς (“κανείς δεν με καταλαβαίνει”, “πρέπει να βασίζομαι μόνο στον εαυτό μου”).

Επίλυση ανοιχτών λογαριασμών

Η θεραπεία Gestalt έχει διάφορους τρόπους με τους οποίους μπορεί να υποστηριχθεί ο θεραπευόμενος στην επίλυση των ανοιχτών του λογαριασμών. Ο Perls πρότεινε στο άτομο να αναπαραστήσει θεατρικά τον ανοιχτό λογαριασμό και να μιλήσει όπως όλες οι πλευρές. Επίσης, πολλές φορές μπορεί ο θεραπευτής να ζητήσει από τον θεραπευόμενο να υπερβάλλει στην εκδήλωση ενός συναισθήματος, με σκοπό ο τελευταίος να έρθει σε επίγνωση με την καταπιεσμένη ανάγκη που δεν ικανοποιήθηκε. Τέλος, πολύ συχνά στα όνειρά μας μπορεί να βλέπουμε αναπαραστάσεις των ανοιχτών μας λογαριασμών, ειδικά σε επαναλαμβανόμενα όνειρα, όπως και κωδικοποιημένους, έμμεσους τρόπους για την επίλυσή τους. Μέσα από την υποστήριξη ενός θεραπευτή μπορεί ο θεραπευόμενος να αποκρυπτογραφήσει το μήνυμα του ονείρου του και να κλείσει την μισοτελειωμένη υπόθεση.

Τip:
Κράτα ένα σημειωματάριο δίπλα στο κρεβάτι σου και μόλις ξυπνήσεις, σημείωνε τα όνειρά σου με όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες μπορείς. Αυτό το ημερολόγιο ονείρων θα φανεί πολύ χρήσιμο στην θεραπεία σου και μπορείς να το χρησιμοποιήσεις και μόνος/η σου. Ποια θέματα επανέρχονται; Ποια έντονα συναισθήματα περιέχει το όνειρο;

Πηγές:

• O’Leary, E. (1995). Η Θεραπεία Gestalt. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
• Mann, D. (2010). Gestalt Therapy: 100 Key Points and Techniques. London, New York: Routledge